Бурхн Багшин Алтн сүмин гелңгүдин үрврәр Хальмг Таңһчд Кунделинг Тацак XIII Ринпоче ирв. Урднь чигн таңһчд ирҗәсн күндтә багш дәкнәс залрҗ ирснь ик евәлтә йовдл болҗана.

Хальмг улсин заңшал болсн эдл-ахун бәәдлиг, өрк-бүлин болн олна бәәциг шаҗна ухан-серләс, тогтсн үндсни заң-бәәр, авъясмудас онц, салу ухалҗ болшго.

Тууҗин удан цагин туршт олн келн-улс хәрлцә бәрҗ йовснас иштә, ямаран чигн келнд талын келнәс орсн олн үг бәәнә. Өдгә цагин хальмг келнә үгллд орҗах лексическ неҗәлтсин икнкнь цуг моңһл үндстә баг келн-улс өөрхн хәрлцә бәрҗ бәәсн цагин үгмүд мөн. Эн үгмүд өдгә цагин моңһл, түрг болн тунгс-маньчжурин келнд алтай баг келнәс орсн үгмүд болҗана. Нертә финск номт Густав Рамстедт алтай баг келн дотр япон болн солңһс келн орулна. Болвчн хальмг келнд тууҗин утд талын өөрхн үндстә келнәс чигн, өөрхн биш чигн келнәс орсн үгмүд бәәнә. Талын келнәс орлһн ямаран чигн келиг байҗулҗахмн болҗана.

Шидр Хальмгин Толһач Хаска Бату шар шаҗна сурһалин болн шинҗллтин саңгин хүүвин селвлцәнд орлцв. Саң Әрәсән Президент Владимир Путинә даалһврар бүрдәгдв. Энүнәс иштә мана орн-нутгт шар шаҗн шин делгрлтән авчана гиҗ темдглх кергтә. Эн саңгин нилчәр сурһуль-эрдмин, номин, дегтрмүд барас һарһлһна болн талдан төрмүдәр олн зүсн чинртә керг-үүлдврмүд давулгдна.

Хальмг Таңһчд нарт-делкән ик чинртә керг-үүлдвр эн җилин һаха сард болхмн. Хальмгин хотл Элст балһснд делкән кесг орн-нутгас Бурхн Багшин номд шүтдг улсин элчнр, шаҗна үүлдәчнр, номтнр, йосна халхин һардачнр ирҗ цуглрхмн. Цугәрәсән болн Хальмгин оюни җирһлд ик чинр зүүҗәдг керг-үүлдврт белдвр келһн эклсн бәәнә. Хургин көдлмшт орлцх һазадын орн-нутгудын тускар умшачнртан келҗ өгхәр бәәнәвидн.

Эн җил Элстд шар шаҗна нарт–делкән хург болхмн. Делкән ик чинртә йовдлд эртәснь белдвр кегдҗәнә. Әрәсән президент Владимир Путин эн хургин чинринь темдглҗәхин тускар Хальмг Таңһчин Толһач Хаска Батула харһсн кемд ончлҗ заасмн. Делкән бурхн-шаҗна үүлдәчнр Элстд цуглрҗ ирх йовдлд цуг халхин белдвр кехин тускар Таңһчин Толһач Хаска Бату урднь келсмн.

Зулын байрин өмн насан утдулдг авъяс хальмгудт бәәнә. Бурхн Багшин Алтн сүмд җил болһн нас утдуллһна мөргүлмүд болна. Эн җил Зулын байр Хальмгт бар сарин 25-д темдглгдхмн. Тогтсн авъясар нас утдуллһна мөргүлмүд амрлһна өдрмүдт болхмн.

Хулһн сарин 22-т Бурхн Багшин номд шүтдг делкән цуг әмтн хамгин ик байран темдглнә. Бурхн Багш 33 бурхна евәлтә һазрас бууҗ ирсн өдр болҗ тернь күндлгднә.

Москвад бәәдг, тенд сурһуль сурчадг, көдлҗәдг әмтнд шаҗна номд орх таал учрҗана. Тенд үүлддг Хальмг элчллтд Санан гелң болн Цунду гецл үкр сарин 17-д асхн 17 часас авн әмтнлә харһҗ, теднд ном умшхмн. Эндр болхла 12 часас авн 17 час күртл номд орҗ болхмн. Кергәрн ирсн әмтн неҗәдәр, эс гиҗ багарн орҗ, гелңгүдлә харһҗ чадҗана. Цуг кергтә йосрхлыг эдн күцәхмн.

Запорожск мүҗин Куликовское селәнд бурхн-шаҗнд шүтдг улс ирҗ, мөргүл кеҗәх хора секгдсмн. Әрәсән Федерацин Зертә-зевтә чидлмүдин 36-ч цергин полигона бәәрнд тер хора экләд үүлдсмн.