Мана әмтнә сән-сәәхн җирһлин төлә

20-12-2025, 14:26 | Общество, Таңһчин зәңгс, Зіњг

Бар сарин 17-д Хальмг Таңһчин Толһач Хаска Бату «шуд залһлдана» эв-арһар нег һазра улсин сурврмудт хәрү өгв. Тогтсн авъясар, Бату Сергеевич һарчах җилин ашинь дигләд, ирх җилд кех-күцәх тоотла болн тәвсн зурала олыг таньлдулв.
Шуд күүндвр һурвн һар частан болв, энүнә йовудт таңһчин иргнмүдәс 497 сурвр орҗ ирв. Җил болһн эн сурврмудт ик зуудан ЖКХ-н, эрүл-менд харлһна, селәнә эдл-ахун, сурһуль-эрдмин, социальн халхсин төрмүд босхгдна. Тер мет цергә шишлң керг-үүлдврт орлцачнрин болн теднә өрк-бүлмүдиг дөңнлһнә төрмүдт бас онц оньг тусхагдв. «Калмыкия» зәңгллһнә агентствин һардач Марила Хоңһр болн ВГТРК-н хальмг әңгин седкүлч Батан Санҗрма эн күүндвриг давулв.
Керг-үүлдвриг экләд, хамгин түрүнд Хаска Бату Зулын байрла нег һазра улсан йөрәв. – Күндтә улан залатнр! Зулан тосад, бидн деерән нас немәд, цуһар нег җил ах болвидн. Өвкнрин авъясар өөрхн элгн-садтаһан байран давулад, ахнр-дүүнртән йөрәлән нерәднәвидн. Цугтан эрүл-менд, гем-шалтг уга, амулң бәәҗ цаһан хаалһар йовтн, гиҗ Бату Сергеевич темдглв.
Төрскән харсачнрт
– онц оньг
Шуд күүндврин эклцәр цергә даалһвран күцәҗәдг нег һазра дәәчнр цуг халхар дөңгән күргәд бәәснд Хальмгин һардврт болн таңһчин иргнмүдт ик ханлтан өргв. Терүнәс нань эн җиләс авн Советин Союзин түрүн Баатр Делгә Эрднин медаль батлад, энүгәр дәәчнриг ачлҗадг йовдл эднд урмд өгчәхиг темдглсн болдг.
Хаска Батун келсәр, Төрскән харсчадг зөргтә дәәчнрт болн теднә өрк-бүлмүдт бидн цуһар һол оньган тусхах зөвтәвидн. Мана аавнр-ээҗнр ик зовлң даасн бийнь, кезә чигн ицлән геелго кен-негән дөңнәд бәәдг билә. Эндр болхла бидн бас дөң-тусан күргхәр зүткнәвидн гив. Мана таңһчд «Төрскән харсачнр», Төрскнә дәәчнрин өрк-бүлмүдин болн СВО-н ветеранмудын бүрдәцс, Улсин Фронт олнд үзмҗтәһәр көдлҗәсиг Бату Сергеевич бас темдглсмн.
«Баатрмуд-08» көтлврт онц оньган тусхаҗ, энүнә туст таңһчин Толһач цәәлһвр өгв. Әрәсән Президент Владимир Путинә темдглсәр, Төрскндән олнд үлгүр болҗ цергләд, гертән хәрҗ ирсн улс иргчдән орн-нутгин болн регионмудын һардачнрин тоод орх зөвтә. Энүнәс иштә цуг таал тогтах кергтә. Мана орн-нутгт «Баатрмудын цаг», Хальмгт болхла «Баатрмуд-08» көтлврмүд күцәгдҗәнә. Энүнд орхар седҗәдг СВО-н ветеранмуд эрлһән орулҗ, шишлң сурһуль болн медрл сурч чадҗана.
Олна дөңнлтин штабд бүрдәгдсн талвңд таңһчин министерствсин, ведомствсин элчнр, цергә шишлң керг-үүлдврин ветеранмуд, арһлачнр болн баһчуд цуглрв. Теднә нерн деерәс СВО-н ветеранмудын бүрдәцин һардач, Элст балһсна Хургин депутат Чумуда Николай сурвран өгв. Цергә шишлң керг-үүлдврт орлцад, залу-зөргәрн ончрад, шаңһа ачлврмудар темдглгдсн улс шишлң мөңгнә дем авхин туст болн әмнәсн хаһцсн баатрмудын ач-тусинь хәрүлҗ, санлын олна бумблв тосхх седвәр эн татв.
– Санлын олна бумблвиг эрк биш босхх зөвтәвидн, эннь мана әрүн керг гиҗ санҗанав. Олн-әмтнә орлцлһтаһар энүнә кев-янзинь үүдәһәд, эн кергиг хамдан күцәхвидн. Эн җилин эклцәр Лагань балһснд Әрәсән Баатр Лиҗин Мингиянд бумблв босхгдсн билә. Шаңһа ачлвр авсн улсин туст болхла, шишлң мөңгнә дем авдг төриг таңһчин бәәтхә мана орн-нутгин һардвр бас хаһлҗана. Удл уга тиим зөв батлгдад бәәхмн. СВО-д орлцачнрин төрмүдәр орҗ ирсн нег чигн сурвр оньгасн алдҗ болшго, – гиҗ Хаска Бату дәкнәс тодлулв.
Бурхн Багшин евәл
авсн һазр
Шуд залһлдана йовудт Бату Сергеевич эн җилин һаха сард Элстд болсн шар шаҗна III нарт-делкән хургин тускар тодрхаһар келв. Энүнә үгәр, керг-үүлдвр өргмҗтәһәр давулгдсинь олн-әмтн үзв. Чинртә хургт белдәд, өргн көдлмш күцәгдв. Мана хотл балһснд болн таңһчин селәдт кесг ормс болн хаалһс ясгдад, сән таал тогтагдв. Тер мет хургин талвңгудт сойлын, зуульчллһна, экологин, номин болн талдан олн төрмүд босхгдсн болдг. Делкән орн-нутгудас ирсн гиичнр мана тууҗла болн авг-бәрцлә таньлдад, кесгнь өврәд бәәв гиҗ заав.
Эн җилин намрар мана таңһчд дәкәд нег ончта, тууҗлгч йовдл учрсна тускар Хаска Бату бас келв. Хулһн сард Энткгәс Хальмгт Бурхн Багшин әрүн тоот авч ирсн билә. Энткгин Келн-улсин музейд хадһлгдҗадг эн әрүн тоотыг орн-нутгин залврин элчнр болн ламнр авч ирв. Хальмгин төв хурлд энүг мөргүл давулдг һоллгч ик хорад Бурхн Багшин ик көшән өмн тәвәд, долан хонгин туршарт нег һазра улс бәәтхә, хам-хоша регионмудт бәәдг улс чигн олар ирәд, энүнд мөргәд һарла.
– Мана орн-нутгт, нег үлү Хальмг Таңһчд Бурхн Багшин әрүн тоотыг авч ирлһн ончта болсн деерән тууҗлгч йовдлд хүврв гиҗ онц темдглх кергтә. Хойр орн-нутгин һардврт әрүн седкләсн дәкнәс ик ханлтан өргҗәнәв. Әрәсән Президент Владимир Путинә цецн ухата шиидврин ашт Әрәсәд шар шаҗн өргнәр делгрҗ йовхнь маһд уга, – гиҗ Бату Сергеевич цәәлһв.
Эн шуд күүндврт Энткгин DD-news телеүзлин седкүлч Манджу Мина видеозалһлдана эв-арһар орлцад, Бурхн Багшин әрүн тоотыг авч ирлһнә тускар таңһчин улсин ухан-тоолврин болн эн йовдлын тускар соньмсчахан медүлв.
Хальмгин улс эн тууҗлгч йовдлын тускар эндр күртл келәд бәәнә. Олн-әмтн Бурхн Багшин әрүн тоотыг үзәд, мана таңһч амулң бәәдлин һазр болад, цаарандан делгрәд, цецгәрәд йовхнь лавта. Немхд, одахн Әрәсән Президент Владимир Путин Энткгт одад ирв. Мана хойр орн-нутг кезәнәс авн үүрләд йовна. Тегәд олн җилмүдин туршарт делгрҗәдг нөкцлтд Хальмг Таңһч тәвцән орулхар бас шунчана, гиҗ Хаска Бату ухан-тоолврарн хувалцв.
ЖКХ-н
төрмүдин тускар
Жилищн-коммунальн эдл-ахун төрмүдәр кесг сурвр орҗ ирв. Иҗл һолас усна сурвлҗ тосхлһна тускар, Лаганя болн талдан райодт усна төрмүд яһҗ хаһлгдҗахар әмтн соньмсв.
– Иҗл һолас татгдх усна сурвлҗна төр хаһлгдҗана. Энүнә ирлцңгү бәрмт цаас белдлһнд хойр шаху җил кергтә. Терүнә дару тосхлт эклхмн, ут тоодан эн төсв 5-6 җилдән күцәгдхмн. Цаһан Амн селәнд болхла, усна шин станц тосхгдҗана. Ирх җилд энергетикин эдл-ахун халхар чинртә төсв экләд күцәгдхмн. Терүнәс нань хог-богин төр бас хаһлгдад бәәнә. Одахн Элстд кесг өдрмүдт шатсн хог-богин утана му үнр олн-әмтиг үүмүлв. Өдгә цагт эн төриг Элст балһсна һардвр хаһлҗана. Шаңһа төвин дөңгәр хог-богиг уга кедг шишлң бәәрн тосхгдхмн, – гиҗ региона Толһач цәәлһв.
Сән кец-таал тогтаһад
Элстд сән кец-таал цаарандан тогтагдҗана. Бичкдүдин шин талвңгудын тосхлтын, скейт-паркин болн хаалһсин ясврин төрмүдәр орҗ ирсн сурврмуд Элст балһсна һардврин толһач Лиҗикә Алдрт болн Элст балһсна Хургин ахлач Максим Сорокинд илгәгдәд, ирлцңгү даалһвр өггдв.
Тодлхас, эн җил «Бичкн балһсдын болн тууҗлгч селәдин делгрлт» гидг Цугәрәсән марһанд мана таңһчин хойр төсв дииләчнрин тоод орв. Эннь Элстин Колонск боодгт болн Лаганя Ноһан Дәркин паркд сән кец таал тогталһн болв. Ирх җилд деер келгдсн ке-сәәхн хойр орм экләд тосхгдх. Бәәрн улсин тоолвр учрт авгдад, эн төсвс күцәлһнә көдлмш давулгдхмн.
Сурһульмудт бат ясвр кегдх
Шуд күүндврин йовудт таңһчин райодын муниципальн бүрдәцс селәнә әмтиг үүмүлҗәдг сурврмудт бас хәрү өгв. Тиигәд, Көтчнрә болн Яшалтан райодын элчнр күүндврт орлцҗ, дунд сурһульмудын бат ясврин төр босхв. Эн җил Көтчнрә районд шин хурл болн селәнә сойлын Гер секгдснь ончта йовдл болв гиҗ Бату Сергеевич темдгләд, энд төрскнч седклтә, хальмг келндән хару болн өвкнриннь авъяс, сойл әрүнәр хадһлҗадг улс бәәнә гив. Яшалтан районд болхла олн келн-улс ниитәһәр бәәнә, эдн арһ-чидлән негдүләд төрскн һазриннь делгрлтд ик тәвцән орулҗ күцәмҗ бәрҗәхиг буульв.
- Орн-нутгин Президентин дөңгәр болн «Негдсн Әрәсә» партин улсин көтлврин йовудт бидн сурһуль-эрдмин бүрдәцст бат ясвр келһнә төр цаарандан хаһлҗанавидн. Ода деерән мана таңһчд 47 дунд сурһульд болн бичкдүдин хойр садт бат ясвр кеһәд, өдгә цага сән таал тогтагдсн бәәнә. Мана таңһчд бәәдг сурһульмудыг бидн цугтаһинь эрк биш ясхвидн, эн көдлмшиг бидн цааранднь күцәхвидн. Ирх җилд 20 сурһульд бат ясвр кегдхмн гиҗ зуралгдҗана, - гиҗ Бату Сергеевич темдглв.
Көтчнр селәнд эн зунар ик салькнас көлтә бичкдүдин садт орань нурсн билә, ода эн бүрдәц көдлҗәхш. Сурһуль-эрдмин бүрдәцин һардач Давинә Лидия бат ясвр келһнә төр босхв. Зуг Хальмг Таңһчин Толһач Хаска Бату эн төриг дарунь хаһлад, ораһинь ясад, һаха сарин 1 шинд бичкдүдин сад үүлдврән эклх зөвтә бәәсмн гив. Бат ясврин көтлврт орсн цагт ораһинь яслһнд һарһгдсн мөңгиг талдан төрмүд хаһллһнд олзлснд шоодад, района һардврт таңһчин сурһуль-эрдмин министерствлә хамдан эн төриг хаһлх неквр тәвв.
Элстин аэропортын
шин зөрүллтс
Санкт-Петербург Элст хоорнд самолет кезә нисдг болхмн гиҗ таңһчин әмтн сурв. Хаска Батун келсәр, ода деерән мана хотл балһснас зуг Москва күртл самолет нисчәнә. Урднь күсдундур часин алднд нисдг бәәсн болхла, ода тогтсн эндрк бәәдләс иштә цаг-болзгнь икдв. Санкт-Петербургд күрдг төр дәкнәс хаһлгдҗана, талдан шин зөрүллтс чигн бас секх зура бәәнә.
- Эн зунар түрүн болҗ Түрг орн-нутгин Анталья балһснур мана аэропортас нисч болсмн. Сочи болн Екатеринбург күртл әмтн нисв. Ода бидн мана аэропортас талдан орн-нутгудт күрх төр бас хаһлҗанавидн. Дорд үзгин орн-нутгудла залһлда батрулх күсл бәәнә. Эн төр амр биш, болв бидн эн туст көдлмшән шунмһадулҗанавидн. Ирх җилд манаһас Улан Удэ күртл нисч болхин туст бас күүндвр һарчана. Тендәс мана ахнр-дүүнр Моңһл орн-нутгт күрхд амр болх, - гиҗ таңһчин Толһач келв.
Хотл балһснд болн райод хоорнд олна көлгнә йовлһиг диглхин төрәр хәрү өгсн цагтан көлгнә бүрдәц секх кергтә гиҗ Хаска Бату ухан-тоолвран медүлв. Ода таңһчд тосхлтын, көлгн-күчнә болн хаалһин эдл-ахун министерств үүлдҗәнә, тегәд көлгнә төрмүдиг хаһлхин төлә салу бүрдәц керглгдҗәнә.
Селәнә эдл-ахун делгрлтд
шин эв-арһс олзлгдх
Селәнә эдл-ахун делгрлтин, эн җилин ашин болн һазр көдәрлһнә төрмүд таңһчин әмтиг, тер тоод фермермүдиг соньмсулад, шуд күүндврин йовудт келгдв.
- Селәнә эдл-аху мана таңһчин экономикин һол халх болсн деерән мана өвкнрин авъяс, мана бәәдл-җирһлин тогтац болна. Селәнә эдл-аху делгрүлхин төлә өдгә цага шин эв-арһс олзлх, эврәннь эдл-уушин тускар олнд медүлҗ, орн-нутгин болн таңһчин көтлврмүдт орлцҗ, шаңһа демиг олзта-тустаһар олзҗ үүлдх кергтә гиҗ таңһчин залврт болн райодын толһачнрт даалһнав. Җил ирвәс селәнә эдл-ахун халхар ик күцәмҗ бәрҗәхнь темдгтә. Тиигәд, урһцин кемҗән өсчәнә, эн җил 851 миңһн тонн буудя хураҗ аввидн, таңһчд мал бордлһна 100 шин талвң секгдв. Баһчуд шаңһа дем олзлҗ мал асрҗахнь байрта. Орн-нутгин болн таңһчин көтлврмүдин йовудт йилһгдҗәдг шаңһа мөңгн фермермүдт күрч, эдн олзта-тустаһар көдлхин төлә дөң күрггдҗәнә. Мелиорацин төр бас хаһлгдҗана, Басан Городовиковин цагт тосхгдсн цувгуд ода ясад шинрүлгдҗәнә, - гиҗ Бату Сергеевич келв.
Селәнә эдл-ахуд шин зөрүллтс делгрүлх күсл тәвгдҗәхин тускар таңһчин Толһач бас медүлв. Тиигәд цецгүд, олн зүсн темс болн зер-земш урһалһна туст онц тосхлтс кергтә. Мана таңһч эн туст ик күцәмҗ бәрҗ чадхнь лавта, эн халх орута болх гиҗ Хаска Бату тоолҗана. Һазр көдәрлһнә төр мана таңһчин бәәтхә, талдан регионмудын төлә нәрн болҗана. Әрәсән Президент Владимир Путинлә харһсн кемд эн төр босхгдла, тегәд көдлмшч баг тогтагдсн бәәнә.
Арһлачнр таңһчин
экономикиг батрулҗана
Шуд күүндврин йовудт олна дөңнлтин штабд (ШОП) цуглрсн улс таңһчин Толһачд бас сурвран өгч чадв. Элст балһснд үүлддг арһлач Бадмин Гилән эн җилмүдин эргцд эврәннь кергән күцәмҗтәһәр делгрүлҗ күцәмҗиннь тускар келв. Эн «Опора России» ниицәнә таңһчд үүлддг әңгд эврә керг бүрдәсн күүкд улсин җисә делгрүллһнә халхар олн зүсн керг-үүлдвр давулна, арһлачнр дунд болдг марһаст диилвр бәрҗ, өөдән чинртә болн үзмҗтә кегдлмүдән талдан регионмудт хулдҗ орутаһар көдлҗәнә. «Home comfort» бүрдәцин кегдлмүд эн җил «Хальмг Таңһчин сән гисн эд-тавр» марһанд диилвр бәрәд, «Әрәсән сән гисн 100 эд-тавр» марһанд диплом шүүҗ авв. «Мини керг» төв бәәрн арһлачнрт дөң күргҗ, кергән делгрүлхд туслдгиг эн темдглв. Бадмин Гилән таңһчин экономикин тускар соньмсад сурвран өгв. Бату Сергеевич арһлачин үүлдвриг үнләд, иим улсин дамшлтын тускар олнд медүлх кергтә гив.
- Иим арһта, седвәртә, күцәмҗтәһәр үүлддг улсас үлгүр авх кергтә, мана арһлачнр таңһчин экономикин делгрлтд ик тәвцән орулҗана. Мана таңһчд эдл-ууш эд-бод келһн, селәнә эдл-аху болн зуульчллһн экономикин һоллгч зөрүллт болна. 2026 җилд таңһчин социальн-экономическ делгрлтин көтлврин хойрдгч девсң күцәгдхмн. Арһлачнр зуульчллһна халх делгрүллһнд, эдл-ууш эд-бод келһнд, кергсл болн көлг хулдҗ авлһна төлә шаңһа дем авч чадхмн. Эн көтлврин түрүн девсңгин йовудт бидн социальн бүрдәцс тосхвидн, - гиҗ таңһчин Толһач хәрү өгв.
Арһлач Бадмин Гилән тосхгдҗадг агропромпаркд цех секх санаһан медүлв. Таңһчин Толһач арһлачин седвәриг дөңнв.
Эрүл-менд бәәхиг дурдв
Тогтсн авъясар таңһчин Толһачин шуд күүндврин йовудт эрүл-менд харлһна төрәр кесг сурвр орҗ ирнә. Эн җил эмәр тетклһнә, эмчнриг белдлһнә болн сән чинртә эмнлһ авлһна төрмүд бас босхгдв. Таңһчин эмнлһнә бүрдәцст ясвр келһнә болн шин бәәр тосхлһна, Б.Б.Городовиковин нертә Хальмг ик сурһульд ирлцңгү дацң секгдснә тускар тодрхаһар келәд, эрүл-менд харлһна төрмүд хаһллһнд КТК-Р болн Лукойл компаньс дөң-тусан күргдгиг Хаска Бату онц заав.
- Ода Приютное селәнд шин поликлиникин, Элстд дәәнә ветеранмудын госпиталин тосхлт төгсхдән өөрдҗ йовна. «Цусна төв» бүрдәцд бат ясвр келһн бас удл уга төгсхмн, энд өдгә цага шин кергсл углҗ тәвгдхмн. Эн җил нилхд төрлһнә төвин материальн-техническ ул батруллһнд 131 сай арслң һарһгдв. Мергҗлтнриг белдлһнә төрт Хальмг медколледж болн ик сурһуль тәвцән орулҗана. Бидн селән һазрт көдлх санаһан медүлсн мергҗлтнриг урмдулҗ немр демин мөңг өгнәвидн, ирх җилд эрүл-менд харлһна көдләчнриг дөңнлһнд йилһгдҗәдг мөңгнә кемҗәг икдүлхвидн, - гиҗ Хаска Бату темдглв.
Эрүл-менд харлһна төрәр босхгдсн сурврт хәрү өгснә хөөн Бату Сергеевич спортар соньмсад, чик авг-бәрц делгрүлҗ, эмчд бийән үзүлҗ диспансеризацд эрк биш орлцх кергтә гиҗ нег һазра улст дуудвр кев.
Баһчуд – мана иргч
Һурвн һар частан болсн күүндврин йовудт баһчудын, эврә сән дурар үүлддг улсин тускар Хаска Бату бас келв. Тиигәд, Б.Б.Городовиковин амрлһна герт сән ясвр кеҗ, баһчудын төв секгдв. Намрар мана таңһчд болсн бурхн-шаҗна нарт-делкән ик хург давуллһнд эврә сән дурар үүлддг улс ик тәвцән орулсиг темдглҗ ханлтан өргв.
Басан Городовиковин нертә баһчудын төвд таңһчин олна бәәдл-җирһлд шунмһаһар орлцдг седвәртә баһчуд цуглрҗ, бас сурвран өгв. Тиигәд, ТАСС-ин марһанд диилвр бәрҗ тенд дамшлт хоршаҗадг Элстин лицейин сурһульч Манҗин Элина одахн Хальмг Таңһчин Толһач «Движение первых» җисәнә «Хаалһ» гидг шин соңсхврт интервью өгсиг тодлад, хальмг кино делгрүллһнә тускар ухан-тоолврарн хувалцхиг сурв. Өдгә цагин баатрмудын, күцәмҗд күрсн улсин тускар кино цокч авх кергтә гиҗ Бату Сергеевич селвг өгв.
Өрк-бүлин авъясмудын тускар
Харһлтын чилгчәр таңһчин Толһачд Санҗин Занда күүкд күүнәс сурвр орҗ ирв. Эн таңһчин Толһачин өрк-бүлд ямаран авъяс күцәгдҗәхәр соньмсв.
- Мана өрк-бүлд күч-көлснд ик оньг өггднә. Күн болһн бичкнәсн авн дааврта болҗ, кергән үнн-чик седклтәһәр болн тохнятаһар күцәх зөвтә гиҗ мадниг сурһсмн. Күч-көлсн энтн хамгин чинртә сурһмҗ мөн. Олн-әмтнд туста болх кергтә гиҗ мана өрк-бүлд үйәс үйд зааҗ өгнә. Мана таңһчд нег эрдмәр олн җилдән көдлҗ йовдг өрк-бүлмүд олн бәәнә. Хальмг Таңһчин медәтнрин Хүүвин ахлач Пашнана Эрднин седвәрәр «Хальмгин күч-көлсч үйнр» гидг дегтрин хойр боть барлгдв. Дәкәд һурвдгч боть барлх кергтә гиҗ нег һазра әмтн сурҗана. Иим өрк-бүлмүдин тускар эрк биш олнд медүлх кергтә, - гиҗ Бату Сергеевич келәд, цугтан эврәннь һазрин цецгәрлтин төлә көдлхиг дурдв.
Бичкдүдт
– Шин җилин белг
Шуд күүндврин чилгчәр Хальмг Таңһчин Толһач Хаска Бату «Күслин һацур» гидг керг-үүлдвр секлһнд орлцад, Шин җилд бичкдүдт хамгин байрта, илвтә йовдл белглдг сән өдр болна гив.
Хорад кеерүлгдсн һацурас һурвн наадһа шүүҗ авад, Элстд бәәдг арвн хойрта Даяна бичкдүд нааддг талвңд, арвн негтә Антонина Городовиковскас ноха белддг төвд одх саната бәәхән медүлв, Элстд бәәдг зурһата Виктория өвәрц белг күләҗәдг болна. Бату Сергеевич эн күүкдин сурсиг күцәҗ, эднд Шин җилин белг бәрүлҗ өгх болв.

Карсана Евгения,
ДООҖАН Наталья

Видео