«Улан далай» – һурвн үйин туск тууҗ

25-04-2024, 10:56 | Общество

Антон Амр-Санана нертә Келн-улсин дегтрин саңд Наталья Илишкинән бичсн түүкин презентац болв. «Улан далай» гидг роман барас һарсн цагас авн әмтиг зөвәр соньмс улв. Энүнә тускар дегтрин саңд тохнята күүндвр болв. Олн үйин улс ирҗ, дегтрин туск күүндврт орлцв. Бичәч Наталья Илишкина бийнь ирҗ, дегтрин тускар келҗ өгснь нег үлү ик соньн болв
«Улан Далай» роман һурвн үйин җирһлин тускар келҗәдг ик үүдәвр болҗана. Теңгә хазгуд хальмгудын җирһлин тууҗин ут цагт ямаран кевәр делгрҗ йовсинь үзүлсн роман тер дарунь олн умшачнриг олв.
Хальмг Таңһчин сойлын ачта көдләч Лариса Бадышева харһлтыг һардҗ давулв. Эн роман барас һарсн цагас авн тер дарунь әмтнә оньг авлҗ, дегтрин туск күүндврмүд Москван дегтрин саңгудт болсмн. Татарстана умшачнр чигн Н. Илишкинән үүдәврлә таньлдв. Элстд болсн презентац нег үлү ик соньмслт үүдәв.
1884 жиләс авн 1957 җил күртл болсн йовдлмуд романд үзүлгдв. Ут цагин йовудт тууҗин йовдлмуд нег-негән соляд, хальмг улсин җирһлд нилчән күргәд, күчр-күнд кесг йовдлла харһсинь романд умшҗ болхмн. Әрәсән империн цагас авн Советин йосна цаг күртл болсн йовдлмудыг тууҗин халхас иткмҗтәһәр үзүлхәр бичәч шунснь медгдәд бәәнә. Тер дааврта йовдлмудыг хальмгуд яһҗ тесч һарсинь һурвн үйин үлгүрәр дамҗад үзүлгдҗәнә.
«Улан Далай» гисн үг «улан дала» гиҗ орчулгдна. Өвкнрин тууль-түүкст тер үг тамин әәмшгтә эргцлә әдл болҗ тоолгдна. Хөрдгч зун җилд хальмгуд үзсн зовлң йосндан тамин күчр эргц болҗ медгдв. Цуг энүнә тускар күүндврт орлцсн улс келв. Романд үзүлгдсн улсин җирһлд учрсн тоот эднә аав-ээҗнрин җирһлд учрсн тоотыг тодлулсна тускар Әрәсән сурһуль-эрдмин йилһән сән көдләч Людмила Турченко, күч-көлснә ветеран Галина Дорджина болн нань чигн әмтн келв.
Наталья Илишкина эрдмәрн филолог, англь, японя кел сәәнәр меднә. Багш, орчулач болҗ, хөөннь болн арһлачнрин ниицәнд, нань чигн бүрдәцст көдлҗ йовв. Наталья Юрьевнан келсәр, бичәч болх санан төрүц уга бәәсмн. Эднә ТСЖ-д әмтнә некврлә эс ирлцсн аальта йовдлмуд болҗасн цагт, залунь Улан, - тиигәрән одад, юн болҗахинь мед, - гисн селвг өгч. Ода санхнь, тер йовлһн хара биш учрсн бәәҗ. Юн болҗахарнь соньмсад, шалһгч утхта үүдәвр Наталья бичв. Тиигәд юм бичдг болснь соньн эсий... Түрүләд бичкн кемҗәтә дегтрмүд бичәд, ЭКСМО дегтр һарһачд барлад бәәв. Тенд энүнә үүлдвринь залҗасн редакторин бичәч Ольга Славникован селвгәр өрк-бүлин тууҗин туск үүдәвриг экләд бичсмн.
Олн җил хооран эн орс күүкд күн Владимир Уланович Илишкинә өрк-бүлд Улан көвүнәннь иньгнь болҗ орҗ ирсмн. Тиигәд мана таңһчд темдгтә болн нертә өрк-бүлин гешүн болад, Наталья эднә тууҗла экләд таньлдв. Наталья Улан хойр һурвн үрән өскәд босхчана. Тедн Илишкинә нер дуудулҗ йовна, бәәдләрн чигн йоста хальмгуд мөн. Аавиннь тууҗиг эдн сән меднә, аавин килмҗд өслә. «Улан далай» гидг романиг умшчкад, күүкнь экдән келв: «Би бийән ода сәәнәр меддг болув».
Хадм эцкин тодлврмудыг шинәс умшад, терүнә бичсн йовдлмудын туск утх-зокъял болн нань чигн материалмудыг бичәч шалһҗ, шинҗлҗ, әдлцүлҗ умшв. Һурвн үйин җирһлд учрсн йовдлмудыг чикәр, үнн кевәр үзүлхәр Наталья шунсмн. Белдврин көдлмшин хөөн бичсн тоотынь Мергн лам умшад, хаҗһринь чикләд, зәрм тоотын туст заавр өгәд, дөңгән күргсн болдг. Филолог номин доктор Тамара Басангова номин шинҗллтс кехд, хальмгудын авъясмудыг чикәр бичхд, әмтнә заң-авцин тускар тодрха цәәлһвр өгхд туслв. «Эн хойр күүнә дөңгәр дегтр бичгдв», - гиҗ Наталья Юрьевна ханлтан медүлв.
Тууҗин халхар чинртә дегтрин сурһмҗлгч учр-утхинь Хальмг Таңһчин сойлын ачта көдләч, «Мана зөөр» гидг буйнч седклин саңгин ахлач Иван Басангов келв. Хальмгуд долан үйән медх зөвтә гиҗ келдг бәәсмн, тиигҗ үрдән дасхдг бәәсмн. Өвкнрин эн авъяс дегтрт орсинь зааҗ келәд, Иван Нимгирович Илишкинә өрк-бүлиг меддг бәәсән темдгләд, көвүнднь, Уланд, эцкиннь, авһнрин туск дегтрмүдиг, нань чигн материалмудыг белглв. Урн үгин үүлдврт ончта йовдл болсн үүдәвр бичсндән Наталья Илишкина «Олна төлә» гидг таңһчин мөрән лауреат болсинь зәңгләд, бичәчд һашг бәрүлҗ өггдв.
Хальмгин бичәчнр Татьяна Бадакова, Эрднь Канкаев Наталья Илишкинад үүдәгч үүлдвртнь цаһан хаалһ дурдв. Презентацин йовудт соньн нег йовдл учрв. Элстд эн кемд ирсн бичәч Владислав Отрошенко күүндврт орлцҗ, бичәч Наталья Илишкинан романиг Әрәсән урн үгин мөрән хәләврт орулсна тускар зәңглв. Владислав Отрошенко бийнь нертә бичәч, «Ясная Поляна» утх-зокъялын мөрән жюрин гешүн болна.
«Дегтриг би өрк-бүлин тускар бичләв. Һурвн үйин туршарт кедү түрү-зүдү болн зовлң эдлҗ, әмтн хөвтә җирһлән олсинь үзүлхәр зүткләв. Бичсн тоотд хаҗһр бичә ортха гиҗ сагллав. Бичҗәсн цагтан тиигҗ ухалҗасн угав. Бичәд дуусхларн, дегтр йир кергтә цагтан һарв, гисн ухан орв. Күнд цагла учрсн тоотыг яһҗ тесч һарч болхин, юуһар түшг кеҗ болхин тускар ул-сүүр болҗадг тоот буурсн цагт альдас чидл авхмн гисн тускар, өрк-бүлин үлгүрәр дамҗад бичсн болҗанав. Өшә көөлго, эвәр бәәхд ямр амр биш болдгин тускар бичләв», - гиҗ бичәч Наталья Илишкина келнә.
Цуг делкәд ни-төвкнүн бәәдл тогтх зөвтә, әмтн хоорндан эвәр бәәх зөвтә, гисн ицлән бичәч Наталья Илишкина умшачнрла кесн харһлтдан медүлв.
ХӨӨЧИН Галина
«Улан далай» – һурвн үйин туск тууҗ

Видео