Залу-зөрмгән үзүлсн баатрмуд

25-04-2024, 10:41 | Общество

1986 җилин мөрн сарин 26-д Чернобыльск АЭС-т аюл учрад, олн-әмтнд ик әәмшг учрасмн. Тер аюлыг уга келһнд Советин Союзин булң болһнас ут тоодан 600 миңһн күн орлцсмн. Хальмг Таңһчин элчнр бас эврә тәвцән орулад, залу-зөрмгән үзүлв.
- Мана таңһчас ЧАЭС-т учрсн аюлыг уга келһнд 1670 күн орлцв, теднәснь эндр зуг 400 күн әмд-менд бәәнә. Харм төрхд, радиац эрүл-мендин бәәдлд ик харшлт күргснә ашт цуһар гемтә болв. Мана залу улс зөрмгән үзүләд, атомн станцд учрсн әәмшгтә ик аюлыг уга келһнд түрүн өдрәснь авн орлцсмн. Тиигәд, цергт церглҗ йовсн 45 баахн хальмг көвүн түрүн өдрәс авн тиигәрән йовулгдсн багин ханьд билә. Мөрн сарин 23-д арвн нәәмтә көвүд түрүн зергләнд тер әәмшг учрсн һазрт тусад, залу-зөрмгән үзүлв. Хойрнь цергәс бууҗ ирәд, хөртәдән сәәһән хәәв. Тиим ик харшлт эн аюл күргсмн, - гиҗ Чернобыльск аюл уга келһнд орлцсн улсин таңһчин ниицәнә ахлач Һучна Борис һундрхҗ келнә.
Атомн станцд аюл учрсна хөөн һучн нәәмн җил давв. Терүг уга келһнд орлцсн мана нег һазра улс дунд 123 күн Залу-зөрмгин орденәр, 15 күн «Зөрмгин төлә», 300 орлцач «Төрскндән ач-тус күргсн төлә» гидг ордена II девсңгин болн «Күүнә әм аврсн төлә» гидг медальмүдәр ачлгдсмн. Эдн дунд хөөннь Чечняд, Карабахд болсн дәәнд орлцсн залу улс бәәнә. Шишлң цергә керг-үүлдвр эклхлә, Төрскән харсад, түрүн өдрәснь авн терүнд орлцҗадг улс дунд чернобыльцнр бас бәәнә. Тиигәд, Константин Максимов Чечняд хойр җилдән дәәнд орлцв, ода эн СВО-д йовна. Константин Егорович Көк теңгсин флотилин десантн полкд церглҗ йовна, хойр дәкҗ шав авсн бийнь цергә даалһвран залу-зөрмгәр күцәҗәнә. Үлмҗин Савр Чернобыльд аюл учрсн цагт арвн нәәмтә салдс бәәсмн, тегәд баахн цагтан тиигәрән тусв. Хөөннь энүг Карабахд эвин бәәдл тетклһнд йовулсмн. Савр Борисович Чечняд дөрвн дәкҗ бооца батлад церглсмн, хөөннь олн җилдән Элст балһсна дотр-дундын кергүдин әңгд җолачар көдлҗ йовсмн. Элстд бәәдг Александр Малиев УАЗ-тамһта маши хулдҗ авад, терүг ясч белдәд, шишлң цергә керг-үүлдврт орлцачнрт йовулв. Ода Александр Петрович дәкәд нег маши йовулхар зуралҗана. Эн залус баһ цагасн авн кесг түрү-зүдү үзҗ, залу-зөрмгән үзүлҗ, цугинь дааҗ һарсн йоста баатрмуд болҗахнь олнд бахмҗ үүдәх зөвтә, гиҗ сангдна.
Чернобыльд учрсн аюл уга келһнд орлцсн олна ниицәнә әңгүд таңһчин район болһнд үүлднә. Олна ниицәнә гешүд дорас өсч йовдг баһ үйнр дунд төрскнч сурһмҗ өглһнә көдлмш давулна, үүрмүдиннь санл мөңкрүллһнә кергт ик оньг өгнә. Тиигәд, район болһнд болн хотл Элст балһснд чернобыльцнрин санлд нерәдгдсн бумб бәәнә. Зуг Көтчнрә болн Яшкулин райодт ода чигн тиим бумб углҗ тәвгдәд уга. Хәрнь, Көтчнрт бумб босх һазр йилһгдсн бәәнә, тегәд энд бас әәмшгтә аюл уга келһнд орлцсн нег һазра улсин санл мөңкрүлгдх гисн ицл бәәнә. Элст балһснд бәәдг бумбиг ясх кергтә, эн төр хаһлхд таңһчин залвр дөң-тусан күргҗ мөңг йилһх болв, тегәд терүг шинрүлхвидн, гиҗ Борис Букиевич олна ниицәнә үүлдврин тускар келҗ өгв.
Борис Букиевич болхла, Чернобыльск аюл уга келһнд орлцсн нег һазра улсин ач-тус хәрүлҗ, эднә залу-зөрмгин тускар олнд медүлхин, санлынь мөңкрүлхин төлә дегтр белдх керг күцәхиг 2019 җиләс авн ухалҗ йовсмн. Эн әрүн чинртә керг күцәхд авальнь Галина Николаевна нөкд болҗ, ик урмд өгсиг темдглх кергтә. Чернобыльск аюл уга келһнд орлцсн улсин тодлврмуд, зургуд цуглулҗ белдхд, цугинь дигләд барт белдхд олн җилдән сурһуль-эрдмин халхар көдлҗ йовсн авальнь дөңгән күргв. Дәкәд дегтр барлхин төлә мөңг олх кергтә бәәсмн. Эн җилмүдин эргцд эдн коммерческ биш бүрдәцс (НКО) дунд болдг марһанд орлцҗ, мөрә шүүҗ авх арһ хәәв, нидн эдн диилвр бәрәд, 700 миңһн арслң шүүҗ авв.
- Таңһчин баһчудын керг-төрин агентств маднд тер марһанд орлцад диилвр бәрхд дөң болснд бидн ик ханлтта бәәнәвидн. Хальмг Таңһчин Улсин Хуралын (Парламентин) Ахлач Артем Михайлов болн таңһчин залврин Ахлачин негдгч дарук - таңһчин хазна министр Шурһчин Очр дегтр барлхд эс күртсн мөңг маднд йилһҗ өгәд бас нөкд болв. Дәкәд таңһчин олн-әмтн, чернобыльцнрин өрк-бүлмүд демән күргв. Тиигәд, олна дөңгәр бидн дегтр барлҗ һарһвидн. Дегтрт 520 күүнә тускар келгдх, - гиҗ Борис Букиевич байрарн хувалцҗ келв.
Бичкдүдт болн баһчудт төрскнч сурһмҗ өглһнә кергт олна ниицән бас ик оньг тусхана. Дорас өсч йовдг баһ үйнр тер ик аюлын болн терүг уга келһнд орлцсн нег һазра улсин зөрмгин тускар медх зөвтә гиһәд, эдн сурһульчнрла болн оютнрла харһлтс давулна. Элст балһсна барун үзгт чернобыльцнрин санлд нерәдәд оютнрла хамдан урһа кесг модд суулһгдв. Харм төрхд, җил ирвәс Чернобыльск аюл уга келһнд орлцачнрин то баһрад йовна. Эднә өрк-бүлмүднь элгн-саднаннь санл хадһлхин төлә шидр «Белвсн улсин чернобыльцнрин комитет» гидг олна ниицә бүрдәв, терүг Бальчинә Елизавета һардв. Елизавета Егоровна деер келгдсн Константин Максимовин эгчнь болна, авальнь Валерий Александрович бас аюл уга келһнд орлцач бәәсмн. Хойр ниицән нөкцҗ үүлдәд, Чернобыльд болсн аюл уга келһнд орлцсн нег һазра улсин ач-тус хәрүллһнә болн санл мөңкрүллһнә кергиг хамдан күцәхмн.
ДООҖАН Наталья
ЗУРГТ: Һучна Борис (тал дунднь) Элстд чернобыльцнрин санлд босхгдсн бумбин өөр үүрмүдтәһән

Видео